Vanr. prof. dr Jelena Beloica na terenu

U bliskoj saradnji u okviru tima stručnjaka konsultanta na projektu, Posch & Partners, napravljena je nova sekcija na sajtu projekta Ecolacus, koja pokriva floru, ribe i ptice. Materijal koji je pažljivo prikupljen, napisan i organizovan po vrstama, javno je dostupan od decembra 2021. na sajtu projekta, najpre na srpskom, a potom i na engleskom jeziku. U trenutku dok počinje prevod ovog materijala i na mađarski jezik, razgovaramo sa vanr. prof. Jelenom Beloicom sa Šumarskog fakulteta u Beogradu, osobom koja je jedna od najzaslužnijih što su ove dragocene informacije sada svima dostupne.

Koliko je trajalo prikupljanje podataka za izradu projekta zelenila bafer zone Palićkog i Ludaškog jezera? Koliko ljudi je bilo uključeno u to i koji je bio najveći izazov?

Analiza vegetacije je otpočela obilaskom terena u jesen 2018. godine i nastavljena tokom 2019. godine, kako bi se stekao uvid u sve aspekte stanja vegetacije i stepen degradiranosti staništa obalnog pojasa definisanog Planom detaljne regulacije (PDR-om), kao i šire zaštitne zone ovog prirodnog dobra. Dalji radovi uključivali su istraživanje dostupne naučne i stručne literature vezane za istraživana područja i principe i prakse ekološke restauracije za ovakve tipove staništa. Izbor vrsta za restauraciju uključio je podatke o prirodnoj potencijalnoj vegetaciji iz dostupnih baza podataka, podatke o postojećoj vegetaciji regiona Palić-Ludaš na osnovu studija o zaštiti PP Palić i SRP Ludaš, Uslova Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode i dragocenih smernica koje smo dobili od koleginice Klare Sabadoš iz pomenute institucije. Od velike pomoći su bila iskustva kolega iz JP Palić-Ludaš. Koleginica Tanja Jotanović pružila nam je veliku podršku svojim dragocenim iskustvom, koje se odnosi na specifičnosti načina održavanja i upravljanja nad ova dva zaštićena dobra. Smernice u projektovanju obalnog pojasa bile su jasno definisane planovima detaljne regulacije, koji su nama bili dobra polazna osnova, a znanje kolega koji su učestvovali u izradi planova bila su, takođe, od velike koristi. Nakon prikupljanja dostupnih podataka iz pomenutih izvora, izrađen je Elaborat postojećeg stanja staništa u obalnom pojasu i Projekat zelenila bafer zone. U izradi elaborata učestvovalo je 12 kolega sa Šumarskog fakulteta sa odseka Ekološki inženjering u zaštiti zemljišnih i vodnih resursa i Odseka za pejzažnu arhitekturu. Najveći izazov projekta se sastojao u usklađivanju vremena potrebnog za izradu tehničke dokumentacije, dobijanje potrebnih dozvola i samu realizaciju-izvođenje projekta. Projekti ekološke restauracije se najčešće izvode u više faza, dok je ovaj projekat imao ograničeno vreme  izvođenja, pored toga izvođenje je bilo uslovljeno sezonama sadnje ali i posebnim uslovima koje je diktirao period gnežđenja ptica kada su radovi na pojasu bili ograničeni.

Obilazak terena sa kolegama iz JP Palic Ludas

Koji je značaj edukativnih materijala, kad su u pitanju ’obični’ ljudi, stanovnici ovog kraja i turisti?

S obzirom da se ekoturizam zasniva na očuvanju i zaštiti životne sredine, podršci lokalnim kulturama i ekonomijama i edukaciji lokalnog stanovništva i turista, edukativni sadržaji su ključna komponenta za podizanje ekološke svesti i ponašanje korisnika zaštićenog dobra.

Edukativne table sa QR kodovima: Bušeova vitlejemska zevzda

Edukacija turista ima za cilj podizanje svesti, razumevanje, uvažavanje prirodnih vrednosti i na taj način oblikovanje ponašanja, ostvarivanje boljih veza u dodiru sa prirodnom okruženjem i lokalnim stanovništvom.

Ekoturizam se definiše kao „odgovorno putovanje u prirodna područja koja čuvaju životnu sredinu i poboljšava dobrobit lokalnog stanovništva”, edukativne table  i web-platforma su jedan od načina za postizanje ovog cilja. U edukativnom materijalu su prikazane značajne vrste ornitofaune, flore i ihtiofaune ovog područja.

Za izbor najznačajnijih vrsta ptica i predstavnika flore ovog područja koje smo prikazali na edukativnim tablama imali smo pomoć kolega Otoa Sekereša i Tamaša Vinka iz JP Palić-Ludaš, a u pripremi materijala o značajnim i invazivnim vrstama riba imali smo pomoć kolege dr Gabora Mesaroša.

 

Zašto mislite da je važno edukovati ljude o zaštićenim i nepoželjnim vrstama u, i oko jezera, i koliki je doprinos, do sad prikupljenog i objavljenog materijala, u tome?

Edukativne table sa QR kodovima_ihtiofauna

Tokom 2020. godine, tokom radova na Projektu, na južnoj obali IV sektora pronađena je zaštićena vrsta Republike Srbije Ornithogalum boucheanum (Kunth) Asch., bušeova vitlejemska zvezda, a tokom 2021. ova vrsta zabeležena je i u blizini severne obale III sektora. Zahvaljujući prisustvu ove vrste ovaj deo obale IV sektora, na inicijativu Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode (PZZP) u saradnji sa JP Palić-Ludaš, biće stavljen pod zaštitu, režim II stepena zaštite. Planirane strože mere zaštite obezbeđuju efikasniji rad Upravljača i unapređenje prirodnih vrednosti obalnog pojasa. Za lokalno stanovništvo činjenica da u njihovom okruženju rastu zaštićene i retke biljne vrste može podstaći veće poštovanje i uvažavanje prirodnih vrednosti i na taj način oblikovanje ponašanja u zaštićenom prirodnom dobru.

Nakon redovnih obilazaka terena u periodu 2018-2021., utvrdili smo da se veći deo invazivnih vrsta koje su zabeležene na terenu nalaze u okućnicama vikendica obalnog pojasa oba jezera, gde se gaje kao dekorativne, poput Elaeagnus angustifolia, Broussonetia papyrifera, Ailanthus altissima, Lycium barbarum i dr. Ove se vrste u prirodnim staništima ovog tipa ponašaju veoma agresivno i negativno utiču na biodiverzitet. Iz tog razloga je neophodno informisati/edukovati stanovništvo, koje su to poželjne vrste koje su tipične za ovo područje. Doprinos ovog materijala ,ogleda se u tome da se stanovništvo bliže upozna sa nativnim/poželjnim biljnim vrstama, njihovim ekološkim, kulturnim i estetskim vrednostima i ima za cilj da motiviše stanovništvo da invazivne vrste u svojim okućnicama zameni prirodnim vrstama. Na ovaj način smanjio bi se rizik da se invazivne vrste i dalje šire iz okućnica na zaštićeno prirodno dobro, a samim tim u određenoj meri olakša i posao Upravljača.

Koliko je poraslo interesovanje u naučnoj zajednici za živi svet ovog područja od kad se sprovodi projekat Ecolacus? Imate li neke primere da su se studenti i postdiplomci zainteresovali za ovu oblast u poslednjih nekoliko godina, od kad je aktivan projekat zaštite biodiverziteta jezera Palić i Ludaš?

Projekat ovog tipa je jedinstven u Srbiji. Jedinstven je u smislu obima i površine na kojoj se izvodi, specifičnosti staništa, kategorije zaštite, ali i u tome jer su se različite tehnike ekološke restauracije po prvi put primenjivale za različita mikrostaništa i staništa zastupljena u obalnom pojasu.

Još na početku, Lider projekta izneo je ideju o značaju edukacije mladih ljudi kroz ovakve projekte. Količina i kvalitet prikupljenih podataka tokom rada na terenu i izrade tehničke dokumentacije omogućili su i poslužili za izradu nekoliko diplomskih radova, jedan master rad i jednu doktorsku disertaciju, čija je izrada u toku.

Prikupljanje uzoraka za potrebe restauracije travnih staništa, koji će se koristiti u doktorskoj disertaciji_PhD studenta, Milice Caković

Takođe, tokom 2019. godine organizovali smo terensku nastavu za studente III i IV godine Šumarskog fakulteta Univerziteta u Beogradu-Odseka za ekološki inženjering u zaštiti zemljišnih i vodnih resursa. Zbog COVID-19 mera nismo mogli da realizujemo terensku nastavu, iako je bila planirana, i u 2020. i 2021., ali se nadamo da će uslovi dozvoliti da nastavimo sa ovim aktivnostima u 2022. godini. Postoji ideja i dobra volja da se ostvari dugoročna saradnja između Šumarskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i JP Palić-Ludaš, na čelu s direktorkom Martom Dobo, za organizovanje radnih akcija, kako bismo pomogli daljoj redukciji invazivnih vrsta u zaštićenom dobru, a  sa druge stranee studentima pružili iskustvo rada na terenu, upoznavanje sa ekološkim problemima ovakvih tipova staništa, kao i sticanju praktičnih znanja u oblasti ekologije. Za studente bi ovo bila iskustvena metoda učenja, koja ih motiviše da kritički razmišljaju o ekologiji, sukobima održivog razvoja i zaštite prirode- pitanjima koja imaju globalne implikacije.

Rad sa studentima na terenu, prikupljanje podataka za diplomski rad

Prikupljanje uzoraka za potrebe restauracije travnih staništa

Prikupljanje podataka za izradu elaborata

Rad na prikupljanju podataka sa terena

 

Napomena: Fotografije obezbedila prof. Jelena Beloica