U bliskoj saradnji u okviru tima stručnjaka konsultanta na projektu, Posch & Partners, napravljena je nova sekcija na sajtu projekta Ecolacus, koja pokriva floru, ribe i ptice. Materijal koji je pažljivo prikupljen, napisan i organizovan po vrstama, javno je dostupan od decembra 2021. na sajtu projekta, najpre na srpskom, a potom i na engleskom jeziku. U trenutku dok počinje prevod ovog materijala i na mađarski jezik, razgovaramo sa vanr. prof. Jelenom Beloicom sa Šumarskog fakulteta u Beogradu, osobom koja je jedna od najzaslužnijih što su ove dragocene informacije sada svima dostupne.
Koliko je trajalo prikupljanje podataka za izradu projekta zelenila bafer zone Palićkog i Ludaškog jezera? Koliko ljudi je bilo uključeno u to i koji je bio najveći izazov?
Analiza vegetacije je otpočela obilaskom terena u jesen 2018. godine i nastavljena tokom 2019. godine, kako bi se stekao uvid u sve aspekte stanja vegetacije i stepen degradiranosti staništa obalnog pojasa definisanog Planom detaljne regulacije (PDR-om), kao i šire zaštitne zone ovog prirodnog dobra. Dalji radovi uključivali su istraživanje dostupne naučne i stručne literature vezane za istraživana područja i principe i prakse ekološke restauracije za ovakve tipove staništa. Izbor vrsta za restauraciju uključio je podatke o prirodnoj potencijalnoj vegetaciji iz dostupnih baza podataka, podatke o postojećoj vegetaciji regiona Palić-Ludaš na osnovu studija o zaštiti PP Palić i SRP Ludaš, Uslova Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode i dragocenih smernica koje smo dobili od koleginice Klare Sabadoš iz pomenute institucije. Od velike pomoći su bila iskustva kolega iz JP Palić-Ludaš. Koleginica Tanja Jotanović pružila nam je veliku podršku svojim dragocenim iskustvom, koje se odnosi na specifičnosti načina održavanja i upravljanja nad ova dva zaštićena dobra. Smernice u projektovanju obalnog pojasa bile su jasno definisane planovima detaljne regulacije, koji su nama bili dobra polazna osnova, a znanje kolega koji su učestvovali u izradi planova bila su, takođe, od velike koristi. Nakon prikupljanja dostupnih podataka iz pomenutih izvora, izrađen je Elaborat postojećeg stanja staništa u obalnom pojasu i Projekat zelenila bafer zone. U izradi elaborata učestvovalo je 12 kolega sa Šumarskog fakulteta sa odseka Ekološki inženjering u zaštiti zemljišnih i vodnih resursa i Odseka za pejzažnu arhitekturu. Najveći izazov projekta se sastojao u usklađivanju vremena potrebnog za izradu tehničke dokumentacije, dobijanje potrebnih dozvola i samu realizaciju-izvođenje projekta. Projekti ekološke restauracije se najčešće izvode u više faza, dok je ovaj projekat imao ograničeno vreme izvođenja, pored toga izvođenje je bilo uslovljeno sezonama sadnje ali i posebnim uslovima koje je diktirao period gnežđenja ptica kada su radovi na pojasu bili ograničeni.
Koji je značaj edukativnih materijala, kad su u pitanju ’obični’ ljudi, stanovnici ovog kraja i turisti?
S obzirom da se ekoturizam zasniva na očuvanju i zaštiti životne sredine, podršci lokalnim kulturama i ekonomijama i edukaciji lokalnog stanovništva i turista, edukativni sadržaji su ključna komponenta za podizanje ekološke svesti i ponašanje korisnika zaštićenog dobra.
Edukacija turista ima za cilj podizanje svesti, razumevanje, uvažavanje prirodnih vrednosti i na taj način oblikovanje ponašanja, ostvarivanje boljih veza u dodiru sa prirodnom okruženjem i lokalnim stanovništvom.
Ekoturizam se definiše kao „odgovorno putovanje u prirodna područja koja čuvaju životnu sredinu i poboljšava dobrobit lokalnog stanovništva”, edukativne table i web-platforma su jedan od načina za postizanje ovog cilja. U edukativnom materijalu su prikazane značajne vrste ornitofaune, flore i ihtiofaune ovog područja.
Za izbor najznačajnijih vrsta ptica i predstavnika flore ovog područja koje smo prikazali na edukativnim tablama imali smo pomoć kolega Otoa Sekereša i Tamaša Vinka iz JP Palić-Ludaš, a u pripremi materijala o značajnim i invazivnim vrstama riba imali smo pomoć kolege dr Gabora Mesaroša.
Zašto mislite da je važno edukovati ljude o zaštićenim i nepoželjnim vrstama u, i oko jezera, i koliki je doprinos, do sad prikupljenog i objavljenog materijala, u tome?
Tokom 2020. godine, tokom radova na Projektu, na južnoj obali IV sektora pronađena je zaštićena vrsta Republike Srbije Ornithogalum boucheanum (Kunth) Asch., bušeova vitlejemska zvezda, a tokom 2021. ova vrsta zabeležena je i u blizini severne obale III sektora. Zahvaljujući prisustvu ove vrste ovaj deo obale IV sektora, na inicijativu Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode (PZZP) u saradnji sa JP Palić-Ludaš, biće stavljen pod zaštitu, režim II stepena zaštite. Planirane strože mere zaštite obezbeđuju efikasniji rad Upravljača i unapređenje prirodnih vrednosti obalnog pojasa. Za lokalno stanovništvo činjenica da u njihovom okruženju rastu zaštićene i retke biljne vrste može podstaći veće poštovanje i uvažavanje prirodnih vrednosti i na taj način oblikovanje ponašanja u zaštićenom prirodnom dobru.
Nakon redovnih obilazaka terena u periodu 2018-2021., utvrdili smo da se veći deo invazivnih vrsta koje su zabeležene na terenu nalaze u okućnicama vikendica obalnog pojasa oba jezera, gde se gaje kao dekorativne, poput Elaeagnus angustifolia, Broussonetia papyrifera, Ailanthus altissima, Lycium barbarum i dr. Ove se vrste u prirodnim staništima ovog tipa ponašaju veoma agresivno i negativno utiču na biodiverzitet. Iz tog razloga je neophodno informisati/edukovati stanovništvo, koje su to poželjne vrste koje su tipične za ovo područje. Doprinos ovog materijala ,ogleda se u tome da se stanovništvo bliže upozna sa nativnim/poželjnim biljnim vrstama, njihovim ekološkim, kulturnim i estetskim vrednostima i ima za cilj da motiviše stanovništvo da invazivne vrste u svojim okućnicama zameni prirodnim vrstama. Na ovaj način smanjio bi se rizik da se invazivne vrste i dalje šire iz okućnica na zaštićeno prirodno dobro, a samim tim u određenoj meri olakša i posao Upravljača.
Koliko je poraslo interesovanje u naučnoj zajednici za živi svet ovog područja od kad se sprovodi projekat Ecolacus? Imate li neke primere da su se studenti i postdiplomci zainteresovali za ovu oblast u poslednjih nekoliko godina, od kad je aktivan projekat zaštite biodiverziteta jezera Palić i Ludaš?
Projekat ovog tipa je jedinstven u Srbiji. Jedinstven je u smislu obima i površine na kojoj se izvodi, specifičnosti staništa, kategorije zaštite, ali i u tome jer su se različite tehnike ekološke restauracije po prvi put primenjivale za različita mikrostaništa i staništa zastupljena u obalnom pojasu.
Još na početku, Lider projekta izneo je ideju o značaju edukacije mladih ljudi kroz ovakve projekte. Količina i kvalitet prikupljenih podataka tokom rada na terenu i izrade tehničke dokumentacije omogućili su i poslužili za izradu nekoliko diplomskih radova, jedan master rad i jednu doktorsku disertaciju, čija je izrada u toku.
Takođe, tokom 2019. godine organizovali smo terensku nastavu za studente III i IV godine Šumarskog fakulteta Univerziteta u Beogradu-Odseka za ekološki inženjering u zaštiti zemljišnih i vodnih resursa. Zbog COVID-19 mera nismo mogli da realizujemo terensku nastavu, iako je bila planirana, i u 2020. i 2021., ali se nadamo da će uslovi dozvoliti da nastavimo sa ovim aktivnostima u 2022. godini. Postoji ideja i dobra volja da se ostvari dugoročna saradnja između Šumarskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i JP Palić-Ludaš, na čelu s direktorkom Martom Dobo, za organizovanje radnih akcija, kako bismo pomogli daljoj redukciji invazivnih vrsta u zaštićenom dobru, a sa druge stranee studentima pružili iskustvo rada na terenu, upoznavanje sa ekološkim problemima ovakvih tipova staništa, kao i sticanju praktičnih znanja u oblasti ekologije. Za studente bi ovo bila iskustvena metoda učenja, koja ih motiviše da kritički razmišljaju o ekologiji, sukobima održivog razvoja i zaštite prirode- pitanjima koja imaju globalne implikacije.
Napomena: Fotografije obezbedila prof. Jelena Beloica